Τα non papers για τα χημικά της Συρίας και ο ρόλος της ΑΟΖ

Δύο non papers έστειλε η πρεσβεία των Ηνωμένων Πολιτειών προς το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών από τον περασμένο Σεπτέμβριο – το δεύτερο μάλιστα μέσα στην εορταστική περίοδο – ζητώντας τη συνδρομή της Αθήνας στην επιχείρηση καταστροφής του χημικού οπλοστασίου της Συρίας.

Αυτό αναφέρουν οι πληροφορίες, ενώ το ζήτημα αναμένεται να απασχολήσει και τον κ. Ευ. Βενιζέλο κατά τις συνομιλίες που θα έχει αύριο με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Τζον Κέρι, στην Ουάσινγκτον, μετά τη θύελλα αντιδράσεων στην Ελλάδα. Ήδη στην Κρήτη, εκτός από τη χαρτούρα ερωτήσεων από βουλευτές, έχουμε και κίνημα συλλογής υπογραφών κατά της εξουδετέρωσης χημικών της Συρίας στη θάλασσα μεταξύ Ιταλίας και Κρήτης. Όμως, αν δεν υπάρξει παρέμβαση στο ανώτατο πολιτικό επίπεδο, τα πράγματα δεν είναι απλά. Αφού η καταστροφή των χημικών σε περιοχή διεθνών υδάτων δεν επιτρέπει καμία κρατική παρέμβαση, είτε της Ιταλίας είτε της Ελλάδας, παρά μόνο αν υπάρχει απαγόρευση από πλευράς του ΟΗΕ, που έχει τεθεί και επικεφαλής της όλης διαδικασίας.

Ενημερωμένες πηγές τόνιζαν ότι η ελληνική κυβέρνηση υπήρξε εξαρχής πολύ προσεκτική στις αμερικανικές προσεγγίσεις, από το Σεπτέμβριο, για το θέμα – για μία σειρά λόγων – να εμπλακεί πιο ενεργά στη διαδικασία, προσφέροντας π.χ. κάποιο λιμάνι ή εγκαταστάσεις στην ξηρά.

Επιπλέον, η Αθήνα ζήτησε να αποφευχθεί η πορεία των πλοίων μεταφοράς των χημικών ουσιών βορείως της Κρήτης, για λόγους ασφαλείας, προστασίας του περιβάλλοντος, τουρισμού κ.ά. Δεν απέκλεισε όμως την οικονομική συνδρομή της στο ταμείο που έχει συσταθεί ώστε να συγκεντρωθούν τα απαραίτητα κονδύλια για την καταστροφή και τα οποία είναι ουδόλως ευκαταφρόνητα.

Ωστόσο, η στάση του ΥΠ.ΕΞ. τις τελευταίες μέρες και μετά το δημοσίευμα του BBC περί καταστροφής των χημικών μεταξύ Ιταλίας και Κρήτης σε διεθνή ύδατα είναι εκκωφαντικά σιωπηρή.

Το Δεκέμβριο επέλεξαν τη Μεσόγειο

Τον περασμένο Δεκέμβριο, τελικά, ο Οργανισμός για την Απαγόρευση Χημικών Όπλων ανακοίνωσε ότι είναι «τεχνικά δυνατόν» να καταστραφούν τα χημικά όπλα της Συρίας στη Μεσόγειο. Βέβαια, δεν έδωσαν λεπτομερείς εξηγήσεις πώς θα καταστραφούν αυτά τα χημικά όπλα. Επικράτησε, όμως, τελικά η εκδοχή ότι θα καταστραφούν πάνω σ’ ένα πλοίο με τη μέθοδο της υδρόλυσης αντί αποτέφρωσης.

Αυτό, παρότι κατά την έναρξη της κρίσης πριν δύο χρόνια στη Συρία, ακόμη και Αμερικανοί επιστήμονες σημείωναν τότε πως, αν εντοπιστούν τα χημικά της Συρίας, η μέθοδος της υδρόλυσης δεν είναι η καλύτερη επιλογή. Τώρα, βέβαια, είναι γνωστό πλέον πως οι Αμερικανοί έχουν ήδη παραλάβει τα χημικά όπλα και τα πάνε στην Ιταλία, όπου θα γίνει η επεξεργασία τους. Η επεξεργασία θα γίνει στο πολεμικό πλοίο των ΗΠΑ “Cape Ray”, που έχει μήκος 198 μέτρων και χωρητικότητα 91.000 τόνους, και συνοδεύεται από πολεμικά πλοία της Ρωσίας και της Κίνας.

Το πλήρωμα και 15 ιδιώτες είχαν ειδικά εκπαιδευτεί πριν αναχωρήσει το πλοίο για την Ιταλία. Το πλοίο διαθέτει δυο πυρηνικούς αντιδραστήρες που θα χρησιμοποιηθούν για την καταστροφή των χημικών όπλων και για την ουδετεροποίηση των βασικών τους στοιχείων. Το σύνολο των χημικών όπλων που θα καταστραφούν ανέρχονται σε 800 τόνους, ενώ υπολογίζεται ότι το σύνολο των χημικών όπλων που διαθέτει η Συρία ανέρχεται σε 1.300 τόνους.

Έχει ήδη αποφασιστεί ότι αυτά τα απόβλητα των χημικών όπλων θα καταποντιστούν σε μια περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, στο τρίγωνο Κρήτη-Μάλτα-Ιταλία. Απλά, μετά τη θύελλα των αντιδράσεων κυρίως από την Ελλάδα σε επίπεδο πολιτών, οικολογικών οργανώσεων, κομμάτων και τοπικών Αρχών, οι ειδικοί του Οργανισμού για την Απαγόρευση των Χημικών άρχισαν να μιλάνε για «βαριά απόβλητα» που θα πάνε μετά την πρώτη επεξεργασία για καταστροφή σε εργοστάσια της Γερμανίας και τα «ελαφρά απόβλητα» που θα καταλήξουν στον… πυθμένα της Μεσογείου!

Επικίνδυνα περίπλοκη η καταστροφή των χημικών

Πάντως, η καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας αποδεικνύεται τελικά πολύ πιο πολύπλοκη από ό,τι αρχικά αναμενόταν. Η απόφαση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ρωσίας, κατόπιν της κίνησης-ματ της δεύτερης τον περασμένο Αύγουστο να εντοπιστούν και να απομακρυνθούν από τη Συρία τα χημικά όπλα του καθεστώτος Άσαντ, αντί να πραγματοποιηθεί επέμβαση μετά τη χρήση αερίου Σαρίν κατά άμαχου πληθυσμού, χαρακτηρίστηκε ως «νίκη της διπλωματίας», αλλά η τελική έκβαση της επιχείρησης δεν είναι ακόμη γνωστή. Αυτός είναι και ο λόγος που το αρχικό χρονοδιάγραμμα περί φόρτωσης και μεταφοράς τους εκτός Συρίας μέχρι τα τέλη Δεκεμβρίου 2013 έπεσε έξω. Η καταληκτική ημερομηνία για την καταστροφή τους είναι τα τέλη Ιουνίου 2014.

Ήδη τις τελευταίες ημέρες έχει ξεκινήσει μία εντονότατη συζήτηση – και στη χώρα μας – για το ενδεχόμενο το αμερικανικό πλοίο “MV Cape Ray”, που θα αναλάβει την αρχική φάση της καταστροφής, να αφήσει μέρος των αποβλήτων του στη Μεσόγειο.

Η συζήτηση πυροδοτήθηκε από την πιθανότητα κάτι τέτοιο να γίνει μέσα στην τεράστια θαλάσσια περιοχή ανάμεσα σε Κρήτη, Μάλτα και Λιβύη, ιδιαίτερα από τη στιγμή που η Ιταλία έχει συμφωνήσει να παραχωρήσει ένα λιμάνι (το οποίο προς το παρόν παραμένει άγνωστο, αν και κάποιες ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες μιλούν για λιμάνι της Σαρδηνίας), όπου τα δύο πλοία που θα παραλάβουν τις χημικές ουσίες (ένα δανέζικο και ένα νορβηγικό) θα μεταβούν. Διπλωματικοί κύκλοι ανέφεραν ότι έχει γίνει διάβημα προς το ιταλικό υπουργείο Εξωτερικών ώστε η διαδικασία να μη γίνει σε περιοχές που θα εξέπλητταν δυσάρεστα την ελληνική πλευρά. Σύμφωνα με πληροφορίες, το δανέζικο πλοίο είχε φορτώσει την περασμένη Πέμπτη από τη Λατάκεια και είχε επίσης κλείσει το σύστημα εντοπισμού θέσης (GPS) – προφανώς για λόγου ασφαλείας.

Ουδείς γνωρίζει το “πότε” – Διέλευση των χημικών στα “τυφλά”

Αυτό όμως πρακτικά σημαίνει ότι επισήμως και με πρόσχημα υπαρκτό την ασφάλεια των πλοίων ουδείς γνωρίζει το πότε και το πού των κινήσεών τους, άρα ακόμη και το ενδεχόμενο η διαδικασία της υδρόλυσης εντός της θάλασσας να ξεκινήσει ανά πάσα στιγμή, ακόμη και αν έχουμε επίσημες αντιδράσεις της ελληνικής κυβέρνησης.

Κάτι ανάλογο αναμενόταν να συμβεί (αν δεν έχει συμβεί ήδη) και με το νορβηγικό. Συνολικά, το φορτίο υπολογίζεται από τον Οργανισμό για την Απαγόρευση των Χημικών Όπλων (OPCW) σε περίπου 1.300 τόνους. Στη συνέχεια, τα δύο πλοία θα κατευθυνθούν προς το επιλεχθέν ιταλικό λιμάνι, όπου το αμερικανικό σκάφος “MV Cape Ray”, με τη μέθοδο της υδρόλυσης, θα αναλάβει καταρχάς να εξουδετερώσει τα χημικά αέρια (κυρίως το “αέριο της μουστάρδας”) μέσα σε νερό.

Η επιλογή της Μεσογείου έχει γίνει γιατί οι υποστηρικτές αυτής της μεθόδου θεωρούν ότι πρόκειται για θάλασσα με πιο ήρεμα νερά από ό,τι π.χ. ο Ατλαντικός Ωκεανός. Αυτό όμως πρακτικά σημαίνει ότι οι λόγοι ανησυχίας δεν εκλείπουν ούτε σε μία θάλασσα με ήρεμα νερά, αφού τα ρεύματα και η θαλασσοταραχή ιδίως αυτήν την περίοδο δεν υπογράφουν ως φαινόμενα συμβόλαια με κανένα μηχανισμό ή ΟΗΕ για την ασφαλή καταστροφή χημικών όπλων! Οι ανησυχίες που διατυπώθηκαν εκκινούν από το ενδεχόμενο τα απόβλητα που θα προκύψουν να καταλήξουν στη θάλασσα, ιδιαίτερα σε μία ημίκλειστη θάλασσα όπως η Μεσόγειος.

Όπως φαίνεται, τα βαριά απόβλητα θα καταλήξουν σε ειδικές εγκαταστάσεις στη Γερμανία και συγκεκριμένα στην πόλη Μίνστερ. Οι Γερμανοί δηλώνουν ότι θα το πράξουν ιδίως για τα υπολείμματα από το χημικό αέριο της “μουστάρδας” και επίσης μας λένε ότι όλα τα άλλα απόβλητα είναι ελαφρύτερα και ακίνδυνα!!! Αν όμως ήταν έτσι, γιατί οι Νορβηγοί, που είναι και οι εξπέρ στην καταστροφή χημικών όπλων, δεν τα μετέφεραν για να τα εξουδετερώσουν με την υδρόλυση στη Βόρεια Θάλασσα και μετά τα βαριά απόβλητα στα ειδικά εργοστάσιά τους; Ακόμη περισσότερο, αν οι Γερμανοί δηλώνουν ότι τα άλλα απόβλητα των χημικών όπλων από τη Συρία, εκτός από τα βαριά, είναι ακίνδυνα, γιατί δεν ανέλαβαν να κάνουν την υδρόλυση στο λιμάνι του Αμβούργου, στη θάλασσά τους, ως ακίνδυνα, και τα βαριά στα εργοστάσιά τους, που ούτως ή άλλως ανακοίνωσαν ότι θα το πράξουν;

Οι κίνδυνοι της υδρόλυσης – Αν είχαμε ΑΟΖ θα τους είχαμε μπλοκάρει

Η ύπαρξη και μόνο των non-papers από τους Αμερικανούς για συνδρομή από την Ελλάδα στην καταστροφή των χημικών αποδεικνύει πόσο υψηλού ρίσκου είναι το όλο εγχείρημα. Παράλληλα, σε αμερικανικές εφημερίδες έχει καταγραφεί ότι η πραγματοποίηση της διαδικασίας αυτής στη θάλασσα με τη μέθοδο της υδρόλυσης είναι νέα και επιστημονικά από πολλούς αμφισβητήσιμη. Κατέστη αναγκαία όμως για τους Αμερικανούς, καθώς η αρχική σκέψη να εξουδετερωθούν τα αέρια με τη μέθοδο της καύσης σε εγκαταστάσεις στην Αλβανία δεν προχώρησε. Σημειωτέον ότι η διαδικασία της υδρόλυσης παράγει, σύμφωνα με επιστημονικές εκτιμήσεις, 15% περισσότερα απόβλητα από όσα η καύση.

Έτσι, σε μία κλειστή θάλασσα όπως η Μεσόγειος και η πιο “αθώα” επίπτωση θα έχει πολλαπλασιαστικά φαινόμενα και μάλιστα με μακροχρόνια δράση στο θαλάσσιο οικοσύστημα και όχι μόνο.

Οι όποιες διαβεβαιώσεις, που επιχειρούν να κρατήσουν το θέμα χαμηλά ως προς τις αντιδράσεις, ιδίως στην Κρήτη, με ό,τι σημαίνει αυτό για την υγιεινή και ασφάλεια του θαλάσσιου πλούτου του νησιού και όχι μόνο τουριστικά, αλλά και για τη ζωή μας στο νησί, μόνο πειστικές που δεν είναι. Η διαβεβαίωση ότι σε ειδικά εργοστάσια στη Γερμανία θα καταστραφούν τα βαριά απόβλητα των χημικών όπλων της Συρίας δεν είναι πειστική. Οι χημικές αντιδράσεις κατά την υδρόλυση στη θάλασσα δεν μπορούν να προβλεφθούν από κανένα σύστημα, όσο στεγανό και να δηλώνεται. Ούτε κανείς μπορεί να υπογράψει συμβόλαιο με τη ζωή στη Μεσόγειο, ότι τα “ελαφρά” απόβλητα χημικών είναι αβλαβή! Ούτε με τα ρεύματα και τις καιρικές συνθήκες και πού θα τα οδηγήσουν. Αν ήταν έτσι απλό το θέμα, γιατί δεν κάνουν την υδρόλυση σε λιμάνι των κορυφαίων χωρών της Ευρώπης ή στις ΗΠΑ; Εκεί δεν ισχύει η διαβεβαίωση που επιχειρούν να περάσουν σε μας, ότι τα βαριά χημικά θα καταστραφούν σε εργοστάσια της Γερμανίας και τα “απλά απόβλητα” των χημικών όπλων δεν υπάρχει θέμα να πέσουν στη θάλασσα; Αυτό γιατί να ισχύει για την κλειστή Μεσόγειο και όχι για τη Βόρεια Θάλασσα ή τις αγγλικές ακτές, τα γερμανικά λιμάνια ή τα γαλλικά στη Νορμανδία και των ΗΠΑ στη Νέα Υόρκη, όπου και η έδρα του ΟΗΕ, ώστε να έχει και άμεση εικόνα της εποπτείας που ασκεί ο Διεθνής Οργανισμός για την καταστροφή του χημικού οπλαστασίου της Συρίας και μάλιστα επιτόπου από την έδρα του Οργανισμού;

Η άποψη του “πατέρα της ΑΟΖ”

Την ώρα που η συζήτηση επικεντρώνεται στα χημικά, ένα άρθρο του καθηγητή σε αμερικανικά πανεπιστήμια Θόδωρου Καρυώτη, που από πολλούς θεωρείται ο «πατέρας της ΑΟΖ» στην επίσημη ελληνική ατζέντα, μετά την υιοθέτησή της στο Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, αποδεικνύει, με αφορμή την καταστροφή των χημικών όπλων της Συρίας που ετοιμάζονται να κάνουν στη Μεσόγειο, πόσο διαφορετική θα ήταν η κατάσταση αν είχαμε ανακηρύξει ήδη ΑΟΖ.

Αποδεικνύεται ταυτόχρονα γιατί οι ΗΠΑ αλλά και άλλες μεγάλες δυνάμεις δε θέλουν χώρες της Μεσογείου όπως η Ελλάδα και η Ιταλία να προχωρήσουν στην ανακήρυξη των ΑΟΖ τους.

Όπως σημειώνει σε άρθρο του ο Θεόδωρος Καρυώτης, «εάν τα τρία αυτά ευρωπαϊκά κράτη (Ελλάδα, Ιταλία και Μάλτα) είχαν δημιουργήσει ΑΟΖ, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν θα μπορούσαν να πετάξουν τα χημικά όπλα στη θαλάσσια περιοχή τους χωρίς την άδειά τους. Το άρθρο 56 (δικαιώματα, αρμοδιότητες και υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη) της Σύμβασης του Δίκαιου της Θάλασσας αναφέρει στην παράγραφο 1β (ιιι) ότι το παράκτιο κράτος είναι υπεύθυνο για “την προστασία και διαφύλαξη του θαλάσσιου περιβάλλοντος”. Δηλαδή εάν η Ελλάδα διέθετε ΑΟΖ σήμερα δε θα μπορούσαν οι Αμερικανοί να ρίξουν (dumping) χημικά απόβλητα στο θαλάσσιο χώρο της Κρήτης. Έτσι οι Αμερικανοί έχουν έναν επιπλέον λόγο να μην επιθυμούν η Ελλάδα να ανακηρύξει ΑΟΖ.

Μία μελέτη του καθηγητή Moshe Kol του Πανεπιστημίου του Τελ Αβίβ δείχνει ότι τα υποπροϊόντα των χημικών όπλων θα καταστρέψουν ένα μέρος της θαλάσσιας ζωής και θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στο θέμα της αλιείας και γενικότερα της μόλυνσης του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Το πρόβλημα το έχουν ήδη αντιληφθεί επιστήμονες του Πανεπιστημίου Κρήτης και του “Δημόκριτου” αλλά δε γνωρίζουμε εάν έχει ενημερωθεί η ελληνική κυβέρνηση.

Εάν όλα τα κράτη της Ε.Ε. είχαν δημιουργήσει ΑΟΖ στη Μεσόγειο θα μπορούσαν να μην επιτρέψουν στους Αμερικανούς, τους Ρώσους και τους Κινέζους να προχωρήσουν στη μόλυνση της Μεσογείου και να αναγκαστούν να τα πάνε στη μέση του Ατλαντικού Ωκεανού.

Γι’ αυτό η ιδέα της ευρωπαϊκής ΑΟΖ, που άρχισε να συζητά η σημερινή κυβέρνηση και που την ειρωνεύτηκαν κάποιοι ειδικοί, πρέπει να ζωντανέψει πάλι τώρα που Ελλάδα έχει την προεδρία της Ε.Ε. Όπως έχω γράψει πολλές φορές, το γεγονός και μόνο ότι η Ε.Ε. διαθέτει μεγάλο μήκος ακτών ήταν αρκετό για να ενδιαφερθεί και να λάβει μέρος στην 3η Διάσκεψη του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας που θα δημιουργούσε το νέο Σύνταγμα των Θαλασσών και Ωκεανών του πλανήτη μας.

Βέβαια, ο κύριος λόγος της συμμετοχής της Ε.Ε. στη Διάσκεψη ήταν το γεγονός ότι τα κράτη-μέλη της είχαν μεταβιβάσει ορισμένες αρμοδιότητες σ’ αυτήν. Οι αρμοδιότητες αυτές αφορούσαν βασικά τα θέματα της αλιείας, της εμπορικής πολιτικής και της διατήρησης του θαλάσσιου περιβάλλοντος. Δηλαδή η Ε.Ε. έχει κυριαρχικά δικαιώματα αλιείας και θαλάσσιου περιβάλλοντος στις ΑΟΖ των κρατών-μελών της. Γι’ αυτό και η Ε.Ε. έχει επίτροπο για τα θέματα αλιείας και ΑΟΖ που σήμερα τα καθήκοντα αυτά ανήκουν στην Ελληνίδα επίτροπο, κυρία Μαρία Δαμανάκη».

Η Ελλάδα πρέπει να ζητήσει από τους εταίρους της στις Βρυξέλλες να επεκτείνουν την ΑΟΖ τους και στη Μεσόγειο, όπως έχουν κάνει στις άλλες θαλάσσιες περιοχές τους. Για αυτό το λόγο ήταν πολύ σημαντική η παρέμβαση πριν τρεις μήνες της Ελλάδας, που ουσιαστικά ζήτησε να δημιουργηθεί μια ευρωπαϊκή ΑΟΖ στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, ανάμεσα στην Ιταλία, την Ελλάδα, την Κύπρο και τη Μάλτα. Θα περάσουν πολλά χρόνια για να ξαναπάρουμε την προεδρία και πρέπει να αναλάβουμε τώρα μια πρωτοβουλία και να υπερασπιστούμε τα εθνικά μας συμφέροντα.